Alle wezens zijn van nature Boeddha,
zoals ijs van nature water is;
gescheiden van water is er geen ijs,
gescheiden van wezens is er geen Boeddha.
Hoe droevig, dat mensen het dichtstbijzijnde overzien
en naar waarheid zoeken in de verte:
als iemand die te midden van water dorstig schreeuwt,
als een kind van welgestelde huize dat onder armen leeft.
Verloren op de donkere wegen der onwetendheid
zwerven wij door de zes werelden,
van donker pad naar donker pad -
wanneer eindelijk zullen wij vrij zijn van geboorte en dood?
O, aan Zazen in het Mahayana zij hoogste eer gegeven!
Eerbied, berouw, oefening,
de vele volkomenheden -
zij alle wortelen in Zazen.
Wie Zazen slechts één keer beoefent,
wist uit euveldaden van begin af aan.
Waar zijn dan al die donkere wegen?
Het Reine Land zelf is nabij.
Wie deze waarheid ook maar één keer hoort
en haar met dankbaar hart beluistert,
haar hoogacht en ten diepste vereert,
moge gezegend zijn zonder einde.
Meer nog diegenen, die omkeren
en van de ware Zelf-natuur getuigenis afleggen,
Zelf-natuur die niet-natuur is:
zij overstijgen elke leer.
Hier zijn gevolg en oorzaak hetzelfde,
de weg is twee noch drie.
Met vorm die geen vorm is,
gaande en komende, worden we nooit misleid;
met denken dat niet-denken is
worden gezang en dans zelfs tot stem van de Dharma (ware Leer).
Hoe eindeloos en vrij is de Samadhi-hemel!
Hoe licht is de volle maan der wijsheid!
Waarachtig, ontbreekt nu nog iets?
Nirvana is hier, voor onze ogen;
deze plaats is het Lotusland;
dit lichaam is het Boeddhalichaam.
Hakuin Zenji (1685 - 1769)
Alle wezens zijn van nature Boeddha. Een geruststellende gedachte. Zoals het wezen van water het wezen van ijs is, zo is het onze natuurlijke aard verlicht te zijn. Alleen, we zijn ons daarvan onvoldoende bewust, omdat onze ware boeddhanatuur, ons ware zelf, ondergesneeuwd is. Daardoor denken we dat het onbereikbaar is geworden, dat we een titanenstrijd zullen moeten leveren om het weer op het spoor te komen. We zoeken het oneindig ver, terwijl de waarheid haast in onze neus bijt. We verdoemen onszelf tot een Tantalusbestaan: al staan we midden in het water, we weigeren het te zien, laat staan ervan te drinken.
Verloren op de donkere wegen der onwetendheid
zwerven wij door de zes werelden,
van donker pad naar donker pad -
wanneer eindelijk zullen wij vrij zijn van geboorte en dood?
Heel ons leven al lopen we verloren, omdat we ons laten misleiden door onwetendheid, d.w.z. ziende blind zijn. We jagen onze illusies na, zonder te beseffen dat we niet meer doen dan rondzwerven door de zes werelden. Tom Hannes heeft goed en bondig samengevat wat we onder die zes werelden moeten verstaan. 1
Met die zes werelden bedoelt men de wereld van samsara, het lijden ten gevolge van begeerte en afkeer. Concreet gaat het over mentale toestanden, waarin we van moment tot moment transformeren, afhankelijk van de intentie waarmee we op vorige momenten hebben gereageerd. De zes zijn… de roes van het succes (de hemel), … het streven naar een doel, … frustratie en compensatiegedrag, … sociale omgang en de plaats van het ik en angsten en conflicten (de hel).
In al deze zijnswerelden, in al deze karmische toestanden, laten we ons telkens vangen in het rad van geboorte en dood, in het discriminerende denken in termen van goed en kwaad.
Maar er is een uitweg. Daaraan bestaat niet de minste twijfel!
Wie eenmaal zazen beoefend heeft, heeft daarmee al zijn wandaden uitgewist en betreedt het Reine Land.
Wie de boodschap van het mahayanaboeddhisme dankbaar vereert en ter harte neemt, valt alle zegen ten deel.
Het belangrijkste blijft echter de praktijk van zen. Die vergt een totale ommekeer, waardoor alle fundamenten van ons gewoontedenken en voelen onderuitgehaald worden. Er wordt van ons verwacht dat we de sprong maken en ons vertrouwde denken loslaten, zodat we in de praktijk van ons zijn beetje bij beetje kunnen getuigen van een totaal andere kijk op leven en wereld. Een leven en een wereld waarin we bereid zijn elke geïnstitutionaliseerde leer, elke dogma, elke Kerk, elke zekerheid naast ons neer te leggen. Alle ons ingelepelde denkbeelden over de Waarheid, zelfs die van zen, moeten we leren zien als leeg. Onze Zelf-natuur moeten we leren zien als niet-natuur.
In die nieuwe wereld is er geen onderscheid. Oorzaak en gevolg komen uit dezelfde bron. 2 Alles wat voorheen vaste vorm leek te hebben, blijkt leeg te zijn, geen vorm te hebben, omdat alles verandert (gaand en komend is). Het zen denken is van een andere soort dan het logische, discursieve denken, dat steevast naar een conclusie leidt die staat als een huis. Het zen denken is een niet-denken, dat wil zeggen een denken dat niet in logica te vatten is. Een koan denken. Of…een denken dat nog slechts spreken kan in zang en dans, waarin alles tot voltooiing komt.
Hoe licht is de volle maan der wijsheid!
Waarachtig, ontbreekt nu nog iets?
Nirvana is hier, voor onze ogen;
De plek waar we zijn is het Lotusland,
dit lichaam is het Boeddhalichaam.
_______________
1 Hannes, T. (2009). Zen. Of het konijn in ons brein. Gent: Witsand.
(p. 240)
2 Zie de soetra Identiteit van eenheid en veelheid.