Boeddhisme en sociaal engagement, het is niet het eerste waar een mens aan denkt als hij zich de vraag stelt naar de essentie van de dharma. Ontwaken lijkt in de eerste plaats een zaak van het individu.  Dat klopt voor het hinayanaboeddhisme (Kleine Voertuig), maar in de traditie waarin wij staan ligt het accent op de bevrijding van iedereen.  Het bodhisattva-ideaal van het mahayana (Grote Voertuig) impliceert dat er geen sprake kan zijn van redding zolang niet iedereen gered is. Niemand is gered zolang de wereld om ons heen nog in puin ligt. Van fatalisme kan dus geen sprake zijn, er moet gehandeld worden.

Zeggen dat het is zoals het is kan aanleiding geven tot een fatalistische interpretatie van het boeddhisme.  Een pleidooi voor een stoïcijnse gelijkmoedigheid tegenover onrecht en ellende. Nu, afgezien van de bedenking dat gelijkmoedigheid niet hetzelfde is als onverschilligheid, gaat het er in het boeddhisme niet om de werkelijkheid te aanvaarden omdat ze nu eenmaal is wat ze is en daaraan toch niets te doen is.

Het is wat het is betekent dat wat zich hier en nu aan ons voordoet op dit eigenste ogenblik niet anders is dan wat zich voordoet!  Opperste verrukking of de diepste ellende en gruwel zijn wat ze zijn.  Met wat zich nu voordoet moeten we het doen.  Aan de slag dus, geen kwestie van bij de pakken te blijven neerzitten. De (harde) werkelijkheid hier en nu moeten we durven onderkennen1; ze ontslaat ons bovendien niet van verantwoordelijkheid. Tenslotte wil de Boeddha niets ander dan dat we ons zouden bevrijden van alle lijden.  Dat kunnen we door de werkelijkheid onder ogen te zien en te voelen dat de bron van alle leed, dat we onszelf en elkaar aandoen, te maken heeft met begeerte en afkeer, d.w.z. met dualiteit, die verdeelt en uiteindelijk doodt.

 

Het boeddhisme reikt een methode aan om de wereld beter te maken.  

 

Ten eerste is daar het Achtvoudige Pad:

 

  1. Juist inzicht in de Vier Edele Waarheden: over lijden en de oorzaak en opheffing daarvan.
  2. Juiste intuïtie: zonder zelfzucht.
  3. Juist spreken: geen leugens, laster of harde taal.
  4. Juist handelen: geen moord, diefstal of seksueel wangedrag.
  5. Juist levensonderhoud: gen handel in ‘vergif’.
  6. Juiste inspanning: het goede bevorderen.
  7. Juiste aandacht: meditatie.
  8. Juiste concentratie: wijsheid.

 

Ten tweede verwijs ik naar de veertien Aandachtsoefeningen van Thich Nhat Hanh2 waarin het bovenstaande concreet wordt gemaakt:

 

  1. Openheid
  2. Niet gehecht zijn aan opvattingen
  3. Vrijheid van denken
  4. Besef van het lijden
  5. Gezond en met mededogen leven
  6. Omgaan met boosheid
  7. Hier en nu gelukkig zijn
  8. Echte gemeenschap en communicatie
  9. Waarachtig en liefdevol spreken
  10. De Sangha beschermen en voeden
  11. Juist levensonderhoud
  12. Eerbied voor het leven
  13. Vrijgevigheid
  14. Ware liefde

 

Verder nog eens in herinnering brengen dat in onze zenbeoefening het Grote Mededogen (Maha Karuna) centraal staat. In de figuur van Kuan Yin, die luistert naar de noodkreten van de hele schepping, en in het bodhisattva-ideaal krijgt die karuna gestalte. 

 

Ten slotte is er de inzet van de Zen Peacemakersbeweging (Bernie Glassman), voor wie sociaal engagement en solidariteit via Straatretraites, Getuigenistochten naar Auschwitz3 en vrijwilligerswerk de kern vormen van zen.

 

Vertrekkend van wat is zoals het is 

proberen we 

mededogend 

te handelen 

om het lijden van alle levende wezens op te heffen.

____________________

1 Cf. de Gelofte aan de mensheid (Hisamatsu): ons bewust worden van de doodstrijd en de bron ervan onderkennen.

https://www.aandacht.net/beoefening/teksten/category/aandachts-oefeningen

3  Op zondag 22 mei 2016 is er een Zen Peacemakers Bearing Witness Dag in Fort Breendonk, Willebroek-Antwerpen. Inlichtingen via: http://www.zensangha.be/index.php?D=2&cmd=33&file=Agenda_1.0.0&view=1&id=185