In de koan van Kapimala 1  staan de volgende uitdagende verzen:

 

Het is niet nodig om de ander te veranderen in een leerling en zijn meester te zijn.

Men wordt een echte leerling door zichzelf te worden.

Je ware zelf is

een spiegel van alles.

Deze spiegel is leeg.

 

Al is de spiegel leeg, er is altijd iets in te zien.

En niet alleen is er iets in te zien,

zonder enige moeite van de spiegel is het hele universum erin te vinden.

Zo is het met ons zelf.

De grootste leraar is de beste leerling.

 

Het overkomt ons allemaal.  Dat de schoolmeester in ons opstaat en jan en alleman de les gaat spellen en ongevraagd advies en goede raad verstrekt. Met een leerling Jan, die vervalt tot onderdanigheid, en een schoolmeester die volstrekte onderwerping eist, leidt dat meestal tot weinig goeds. Zo een relatie is de voedingsbodem voor (emotioneel, intellectueel en seksueel) misbruik, waar ook het wereldwijde boeddhisme niet vrij van is. Zodra je de ander wilt veranderen, maak je hem ondergeschikt aan je wil en  (politieke, religieuze) overtuiging.

 

Niemand heeft eigenlijk een leraar nodig. Men wordt een echte leerling door zichzelf te worden, zegt Kapilama. Op het pad naar zelfkennis, dat eindigt-zonder-te-eindigen met worden wie je bent, heb je alleen jezelf als reisgezel.  En iedereen weet dat je op reis je tochtgenoot pas echt leert kennen. Gaandeweg leer je dus van jezelf en word je je eigen leraar. Docendo discimus 2  : De lessen die we daarna anderen zouden willen geven, zijn die waaraan we zelf de grootste nood hadden.

Alles wat je nodig hebt op je tocht heb je als leraar bij je; je ware zelf is er al, je hoeft het slechts te ontdekken.  Het is niet ver weg, voorbij de horizon, maar hier en nu.  In ons ware zelf wordt alles weerspiegeld.  Met alles wat we zeggen, denken en doen reflecteren we slechts wat ons vanuit de werkelijkheid bereikt.  Met die futiele reflecties bouwen we aan ons kleine ik van voorkeur en afkeer. De spiegel zelf is en blijft leeg.  Neutraal.  Hem treft geen verwijt als zijn reflectie van de werkelijkheid via onze eigen woorden, gedachten en daden ons niet aanstaat.  Hij spiegelt slechts, hij is leeg, altijd zuiver 3. Het heeft evenmin zin zijn reflectie voor eeuwige waarheid te houden.  Wat de wereld is, wat wij zijn als ikjes, bestaat slechts een fractie van een seconde hier en nu; een fractie later zijn de wereld en wijzelf alweer anders geworden. Vasthouden aan het concept ‘identiteit’ is daarom niet houdbaar.  Ons zogenaamde ik is leeg. De wereld is dat evenzeer.

 

En toch: 

Al is de spiegel leeg, er is altijd iets in te zien.

En niet alleen is er iets in te zien,

zonder enige moeite van de spiegel is het hele universum erin te vinden.

 

De spiegel mag dan wel leeg zijn, hij laat ons toch maar moeiteloos het hele universum zien. In de spiegel, die we zelf zijn, toont zich alles wat (in leegte) bestaat.  Als we het willen zien, merken we dat het allerkleinste zichtbaar wordt in het allergrootste, en omgekeerd. Het Ene in alles, alles vervat in het Ene. Alles bestaat in wederkerige afhankelijkheid 4 . Dat  grandioze inzicht, die oceaan van waarheid stroomt door je heen, zegt de koan.  

Maar laat dat geen reden zijn tot aanmatiging. Al stroomt de oceaan van waarheid door je heen, zelf word je daar niet groter of uitzonderlijk van.  Wij zijn dan wel uniek, toch is dat niets bijzonders.  Als we dat beginnen te denken, hebben we onszelf weer vastgepind op een starre vorm. We hebben ons dan weer laten dichtslibben door allerlei overgeleverde vaste waarden, opinies en methodes.

Als er één ding te leren valt, dan wel dat nederigheid ons verder zal brengen op de weg naar zelfkennis dan de strenge vormelijkheid waarmee pedante schoolmeesters ons te lijf gaan. Wie naast zijn schoenen gaat lopen, moet weten dat hij zo nooit opschiet. Het is beter dat we iets van onszelf leren dan van horen zeggen. Dus, buiten de geschriften om, maar van hart tot hart.

________________

1 https://boeddhistischdagblad.nl/achtergronden/65884-oceaan-waarheid-weerspiegeld/

2 Seneca

3 Volgens Huineng is er zelfs geen spiegel, laat staan dat er stof op kan neerdalen:

Geen Bodhi-boom,

Geen heldere spiegel.

Hoe kan er stof neerdalen

Als alles leegte is?

4 Nichtern, E. (2009). Boeddhisme 3.0 . Een universele verklaring van wederkerige afhankelijkheid. Boeddhisme voor de 21ste eeuw. Katwijk: Panta Rhei.