Ik verblijf op afgelegen plaatsen,

in bergen en dalen, te midden van dennen.

Zorgeloos oefen ik in bescheiden onderkomens

en geniet van onbekommerd leven.

Wie de waarheid kent, gaat ontspannen zijn gang,

onverklaarbaar naar wereldse maatstaven.

Deugdzaamheid beoefenen om de hemel te verdienen,

is als het afvuren van een pijl in de lucht.

De kracht gaat verloren en de pijl valt ter aarde,

en met hem alle verdienste.

Onvoorwaardelijk leven is heel anders:

je stapt rechtstreeks in het rijk van Zodanigheid.

Ga naar de wortel, negeer de takken.

Het is als helder maanlicht dat sprankelt in kristal.

Ken dit juweel van verwerkelijking,

en gebruik het voor jezelf en voor anderen.

 

Het gaat in levensvragen altijd om hetzelfde: Hoe goed te leven? Hoe kan ik gelukkig worden?

Zoek niet langer naar het antwoord, het staat hierboven, opgetekend door de Chinese zenmeester Yoka Daishi. in het Lied van de verwerkelijkingsweg /Het Lied van het onmiddellijk ontwaken. Sommigen noemen deze tekst wel eens “de mahayanasoetra die alle problemen oplost.” Zoek dus niet verder!

 

Zen kan soms verwarrend zijn, vooral dan in de naamgeving! Daishi betekent Meester; Meester Yoka dus; maar de man staat ook in het Japans bekend als Yoka Genkaku. Aangezien hij een Chinees was, zouden we hem moeten aanspreken als Yung-chia Hsüan-chüeh, maar dat doet in onze contreien niemand. Yoka Daishi dan maar. Dat woordje daishi wordt nog belangrijk, let op!

 

Zen kan soms ontwapenend eenvoudig zijn: Goed leven, zegt onze zenmeester, is onvoorwaardelijk leven. Dat doen wij haast nooit.  Wij stellen almaar eisen en voorwaarden, wij leven in de als-danmodus. Als ik een baan zal hebben, zal ik gelukkig zijn; als mijn vrouw me beter begreep, dan zouden we geen ruzie maken; als ik met pensioen ben, zal ik pas echt van het leven genieten.  Iedereen kan de reeks aanvullen met 84 000 voorbeelden van uitgesteld leven. Onvoorwaardelijk leven is van een ander kaliber: je stapt rechtstreeks in het rijk van Zodanigheid. Rechtstreeks, zonder omwegen stap je, spring je de Zodanigheid, de tathatā in. Je gaat meteen naar de wortel van je bestaan: de ervaring dat alles is wat het is, in zijn zo-heid. ’t È wa ’t è, zeggen de West-Vlamingen.  Het is wat het is, en niet wat wij ervan denken, verlangen of eisen. Wij bepalen het niet, het doet zich eenvoudigweg aan ons voor.

Beseffen dat alles is wat het is en zoals het is leidt niet tot fatalisme, maar kan idealiter bevrijdend zijn en vrede stichten. Conflicten en lijden ontstaan juist wanneer wij weigeren de ander te accepteren in zijn zo-heid, d.w.z. in zijn onvervreemdbaarheid.  De moed daartoe opbrengen in conflict- en geweldsituaties vergt een haast bovenmenselijke inspanning. Het vergt moed en geloof om, ondanks alles wat wijst op het tegendeel, in de folteraar, de terrorist, de corrupte politicus, de ontrouwe partner toch nog altijd een onvervreemdbare kern (een vonk) van het ware zelf te zien.  

Iemand zien zoals hij is, betekent hem in zijn waarde laten, in zijn naakte waarachtigheid. Zo staat het ook in Hisamatsu’s Gelofte aan de mensheid: een wereld bouwen waarin iedereen waarachtig en in heelheid kan leven. Zo-heid is waarachtigheid, is heelheid, conflict is verdeeldheid en verbrokkeling door tegenstellingen. 

Naakte Zodanigheid betekent: ontdaan van alle (overigens begrijpelijke en menselijke) vormen van oordelen. Wat is iemands kern als we aan al onze (terechte of onterechte) kritiek op hem voorbij zijn? Hoeveel kwaads of goeds er ook in hem zit, in welke mate zijn we bereid hem te zien als een onvervreemdbaar zelf? Je kunt niemand bewegen tot goed handelen, als je hem die zo-heid ontzegt. Dat is wat dictaturen doen. Pas wanneer het stadium van het (ver)oordelen voorbij is,  voltooid en ‘opgelost’, kan er opnieuw gepraat worden, ditmaal vanuit respect voor ieders (kern van) waardigheid.  Ik geef toe dat dit makkelijker gaat met een rebelse puber dan met een geradicaliseerde terrorist.  Wat hier van ons verwacht wordt is inderdaad een bovenmenselijke opgave: iemands/de naakte waarheid onder ogen durven zien.  En dan gepast handelen.  

Onvoorwaardelijk leven, dat is ondanks alle gruwel en geweld toch doorgaan en de Lege Ruimte open houden. Onvoorwaardelijk leven is een vorm van ontwaken die pijn doet én tegelijk vrijmaakt. Ga er maar aan staan!

Een tathāgatā (een volledig ontwaakte) worden is van een grenzeloze eenvoud (gewoon laten zijn wat is) en tegelijk menselijkerwijs haast onbereikbaar (alles loslaten, de takken negeren, zegt Yoka Daishi).  Alle takken die ons het zicht ontnemen op de bron, alles wat ons belet eindelijk wakker te worden (alle soorten oordeel, onderscheid en voorwaarden), moeten we snoeien, het liefst met “het diamanten zwaard” van zen. Om Meester te worden over ons leven, moeten we alles uitroeien wat ons het zicht beneemt op het ware zelf.  Meester worden, dat is daishi worden.  En wat wil nu het geval? Dat daishi in het Japans ook grote dood betekent! De weg van zen is de weg van sterven. Aan ons ik, dat voortdurend voorwaarden stelt. Als we stilaan leren sterven, dan wordt iedere plek waar we zijn de juiste plek.  Berg of dal, hut of paleis, stad of woestijn, we voelen ons overal op ons gemak, onbekommerd en ontspannen.  Er is geen moeten meer. Zelfs de druk om het goede te doen valt weg, want iedere gedachte aan een beloning voor ons deugdzaam leven is weggevallen. Wie de Tao volgt en onbekommerd leeft, in harmonie, kan toch niet anders meer dan onbewust, spontaan het goede doen?  Naar menselijke maatstaven lijkt zo een houding onverklaarbaar, en onbereikbaar.  Zijn we niet allemaal opgevoed met de idee van loon naar werken, zijn wij niet geschapen om, na hard labeur en flink onze stinkende best doen, God eeuwig te aanschouwen en te genieten in de hemel? Zenmeester Yoka maakt genadeloos komaf met dit do ut des: als jij denkt met je zogenaamde deugdzaamheid iets te kunnen afkopen, of zelfs maar een spatje recht te hebben op een beloning, tap dan maar snel uit een ander vaatje. Merk je trouwens niet dat vaak de goeden niet beloond worden en de slechteriken makkelijk wegkomen met hun fratsen? Zo is het nu eenmaal.  En je kunt briesen tot je erbij neervalt en eisen stellen tot je een ons weegt, je zult er de wereld niet ingrijpend mee veranderen.  Hij zal nooit aan jouw voorwaarden voldoen. Het enige wat je helpen kan, is te beginnen bij je eigen grote dood op je kussen; sterven aan je ik, tot alles wat is kristalhelder wordt. En als je dát juweel gevonden hebt, gebruik het dan, voor jezelf en voor anderen.