Es ist nicht notwendig, daß du aus dem Haus gehst.
Bleib bei deinem Tisch und horche.
Horche nicht einmal, warte nur.
Warte nicht einmal,
sei völlig still und allein.
Anbieten wird sich dir die Welt zur Entlarvung,
sie kann nicht anders,
verzückt wird sie sich vor dir winden.
Niets vereist dat je de deur uit gaat.
Blijf gewoon aan je tafel zitten en luister aandachtig.
Je hoeft zelfs niet te luisteren, wacht gewoon.
Je hoeft niet eens te wachten,
wees helemaal stil en alleen.
De wereld zal zich aan je aanbieden ter ontmaskering -
hij heeft geen andere keus.
In extase zal hij voor je ogen kronkelen. 1
Deze woorden zijn van Kafka. 2
Vorige week hebben we het kluizenaarsbestaan flink gerelativeerd. Het ideaal van versterving en onbewogenheid is niet voor iedereen weggelegd. Het risico op wereldvreemdheid loert om de hoek en geeft aanleiding tot liefdeloosheid. Dat was zowat de stelling.
De tekst van Kafka lijkt dat tegen te spreken: blijf thuis en wees aandachtig, wat daarbuiten is, behoort niet tot de kern, het leidt alleen maar af. Het doet denken aan de wijze woorden van Pascal, die waarschuwt voor allerlei vormen van divertissement (verstrooiing), waaraan we ons vastklampen om te ontsnappen aan de pijn van het zijn. Voor hem is het duidelijk […] dat alle ellende van de mensen maar één oorzaak heeft, namelijk dat zij niet in staat zijn rustig in een kamer te blijven. 3
Ten slotte verwijs ik naar mijn geliefd en gekoesterd profytelijk boeckxen, de Tao Te Tjing. Daar staat, in hoofdstukje 47:
Je kunt de wereld begrijpen
zonder je huis te verlaten.
Je kunt de weg naar de hemel zien
zonder uit het raam te kijken.
Des te verder je gaat, des te minder je weet.
De wijze weet zonder te reizen.
Hij begrijpt zonder te zien.
Hij bereikt zijn doelen zonder daden. 4
De boodschap is duidelijk: Verlaat je kamer niet, blijf bij je zelf, wees tevreden en stil. Je hoeft niets elders te zoeken dan in jezelf. Dat is echt geen pleidooi voor egoïsme of egocentrisme. Integendeel, hoe sterker we staan in ons ware zelf, hoe meer we zullen kunnen betekenen voor anderen. Het is wel een pleidooi tegen Pascals divertissement, tegen het rusteloze reizen, óók in ons hoofd. Nog een boek meer kopen (en lezen!) waarin misschien toch nog een tikkeltje beter verwoord staat wat de Boeddha bedoelde; nog maar eens een andere meditatietechniek proberen, in de hoop sneller de verlichting te bereiken. We weten dat het allemaal vergeefse moeite is, maar we kunnen het niet laten, uit angst iets gemist te zullen hebben. Er valt niets te missen, want alles is voorhanden. Je hoeft slechts stil te zijn en alleen, en…te wachten, al zegt Kafka dat zelfs dat niet nodig is. Wachten en waken. Hoopvol wachten, zonder te ver-wachten (zonder eisen te stellen). Wachten, zonder te reizen, zonder te zien, zonder te doen, zegt de Tao Te Tjing.
Bladerend in de Gedachten van Pascal, stuit ik op dit citaat:
Troost u! Niet van uzelf moet u het verwachten. In tegendeel, u moet het verwachten door niets van uzelf te verwachten. 5
Wat we ook doen, hoeveel boeken we ook lezen over zen, hoezeer we ons ook inspannen om juist te mediteren, het zal ons geen stap vooruit helpen, als we het met zoveel verbetenheid doen. Maar juist door de meditatie ín de meditatie los te laten, haar zelf haar werk te laten doen, het aan haar over te laten, zullen we op een keer vaststellen dat de wereld zich in onszelf aan ons ontvouwt en daardoor alles blootlegt en ontmaskert (Entlarven betekent ontmaskeren) De leegte, de weg naar de hemel, zegt de Tao, legt zich bloot en al onze illusies en valse, verstrooiende voorstellingen worden ontmaskerd. Alles wordt “ontlarfd”, ook de wereld zelf, die zich als een slang ontdoet van haar oude huid.
Waarom dan toch blijven we vluchten en reizen, terwijl we weten dat we altijd weer bij onszelf zullen uitkomen? Misschien omdat we bang zijn voor die uiteindelijke realiteit van de leegte die zich uitvouwt en ontrolt in zovele mogelijkheden? Die oneindigheid, waarvan Kafka zegt dat ze zich in extase (verzückt), als in een enthousiast visioen, voor onze ogen “kronkelen”. Die dans is verleiding, maar ook worsteling en kan niet anders dan tegelijk aanlokkelijk en angstwekkend (fascinans ac tremendum) zijn. Je zou voor minder op de vlucht slaan! Was het daarnaar dat Pascal verwees toen hij zei: De eeuwige stilte van deze eindeloze ruimten vervult me met angst. 6
Het is niet iedereen gegeven en toevertrouwd om met die angst alleen en rustig in een kamer te blijven.
____________
1 Eigen vertaling.
2 Kafka, Fr. (2006) Die Zürauer Aphorismen. Frankfurt: Suhrkamp.
Kafka, Fr. (2008) Sämtliche Werke. Frankfurt: Suhrkamp.
3 Pascal, B. (1997) Gedachten. Amsterdam: Boom. (p. 55)
Oorspronkelijke tekst: [...] tout le malheur des hommes vient d'une
seule chose, qui est de ne pas savoir demeurer en
repos dans une chambre.
4 http://www.tekensvanleven.nl/teken47.htm
5 Pascal, B. (1997) Gedachten. Amsterdam: Boom. (p. 92)
6 Ibidem. Oorspronkelijke tekst: Le silence éternel de ces espaces
infinis m'effraie.